Przewlekły stres psychiczny

Stres – ogromny wpływ na zdrowie psychiczne

Typ badania:

Liczba cytowań: 0

Rok: 2023

Autorzy: Sushmitha Sushmitha, S. J, Thereza Mathias

Czasopismo: Asian Journal of Nursing Education and Research

Ranking czasopisma:

Główne wnioski: Przewlekły stres negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne i może prowadzić do zaburzeń nastroju, takich jak depresja i lęk.

Streszczenie: Stres można zdefiniować jako stan zmartwienia lub napięcia psychicznego spowodowanego trudną sytuacją. Każdy człowiek rozumie stres na swój sposób. Stres to naturalna reakcja ludzka, która skłania nas do stawiania czoła wyzwaniom i zagrożeniom w naszym życiu. Wyróżnia się dwa rodzaje stresu: stres ostry – szybka reakcja organizmu na nowe i trudne sytuacje oraz stres przewlekły – długotrwały stres doświadczany przez dłuższy czas, który może wywierać negatywny wpływ na zdrowie. Czynniki wywołujące stres nazywane są „stresorami”, a sam stres jest reakcją na te bodźce. Naukowcy wyróżnili różne rodzaje stresorów: biologiczne, psychologiczne, ostre, przewlekłe, środowiskowe, wewnętrzne i psychospołeczne. Stres jest kształtowany przez czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Wpływa negatywnie na różne aspekty jakości życia i zdrowia fizycznego. Przewlekły stres może prowadzić do lub nasilać zaburzenia nastroju, takie jak depresja i lęk, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, problemy poznawcze, zmiany osobowości oraz trudne zachowania. Techniki radzenia sobie ze stresem pomagają go ograniczać. Zrozumienie źródeł stresu daje szansę na planowanie interwencji ograniczających stresory.

Czy stres naprawdę jest taki zły? Mechanizmy i interwencje w relacji stres–zdrowie

Typ badania:

Liczba cytowań: 1

Rok: 2020

Autorzy: A. Crosswell

Czasopismo: The FASEB Journal

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres psychologiczny negatywnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne, jednak praktyki kontemplacyjne, takie jak medytacja i joga, mogą łagodzić jego skutki poprzez aktywację układu przywspółczulnego.

Streszczenie: Obecnie istnieją znaczne dowody epidemiologiczne i eksperymentalne potwierdzające głęboki wpływ długotrwałego stresu psychologicznego na zdrowie fizyczne i psychiczne. Analizy, m.in. na podstawie amerykańskiego badania MIDUS, wykazały, że osoby z najwyższym poziomem kumulatywnej ekspozycji na stres przez całe życie mają o 20% wyższe ryzyko zgonu w ciągu kolejnych 12 lat w porównaniu z osobami z najniższym poziomem stresu. Przewlekła ekspozycja na stres obniża zaangażowanie w zdrowe zachowania (np. ćwiczenia, sen), pogarsza nastrój, zwiększa konflikty interpersonalne, utrudnia skupienie uwagi oraz zwiększa ryzyko przeziębień. Biologiczne mechanizmy łączące stres psychologiczny z tymi skutkami obejmują układ odpornościowy, starzenie komórkowe, układ neuroendokrynny i autonomiczny. W ostatnich latach poczyniono ważne postępy w opracowaniu interwencji łagodzących negatywne skutki stresu – zarówno poprzez wzmacnianie odporności psychologicznej, jak i oddziaływanie na procesy biologiczne. Szczególnie praktyki kontemplacyjne, takie jak medytacja i joga, wykazano, że obniżają poziom stresu i poprawiają wskaźniki biomarkerów związanych ze stresem, prawdopodobnie poprzez aktywację układu przywspółczulnego. Gdy organizm czuje się bezpiecznie (np. w stanie relaksu, skupienia uwagi, poczucia przynależności), aktywowany jest układ przywspółczulny, co umożliwia regenerację po szkodliwych skutkach przewlekłego stresu. Ten mechanizm stanowi kluczowy cel interwencji redukujących stres.

Przewlekły stres, funkcjonowanie poznawcze i zdrowie psychiczne

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 567

Rok: 2011

Autorzy: Marie-France Marin, C. Lord, J. Andrews, R. Juster, S. Sindi, G. Arsenault-Lapierre, A. Fiocco, S. Lupien

Czasopismo: Neurobiology of Learning and Memory

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres wiąże się z upośledzeniem funkcji poznawczych i problemami ze zdrowiem psychicznym, takimi jak wypalenie, depresja oraz zespół stresu pourazowego, u osób w różnym wieku i na różnych etapach życia.

Przewlekły stres prowadzi do lęku i depresji

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 97

Rok: 2017

Autorzy: Sarah Khan, R. Khan

Czasopismo:

Ranking czasopisma:

Główne wnioski: Przewlekły stres może prowadzić do lęku i depresji, wpływając na dobrostan psychiczny człowieka i potencjalnie prowadząc do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak bezsenność, osłabienie układu odpornościowego, nadciśnienie, lęk i bóle mięśni.

Streszczenie: Badania wykazały związek między przewlekłym stresem a zaburzeniami lękowymi oraz depresją. Artykuł przegląda literaturę dotyczącą fizjologii stresu i jego konsekwencji dla zdrowia psychicznego. Nie leczony stres może być niebezpieczny. Stres to proces wywołujący zmiany fizjologiczne, biochemiczne, poznawcze i behawioralne mające na celu adaptację do stresora. Jeśli stres trwa długo, może wywierać negatywne skutki na układ odpornościowy, sercowo-naczyniowy, neuroendokrynny i ośrodkowy układ nerwowy. Przewlekły stres może prowadzić do poważnych problemów, jak bezsenność, obniżona odporność, nadciśnienie, lęk, bóle mięśni, a także zwiększać ryzyko depresji, chorób serca i otyłości. Omówiono mechanizmy biologiczne, m.in. układ współczulno-nadnerczowy (SAM) i oś podwzgórze–przysadka–nadnercza (HPA). Długotrwała aktywacja HPA związana jest z poważnymi chorobami. Podkreślono rolę strategii radzenia sobie ze stresem. Wnioski: Stres, często lekceważony, może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Istotne znaczenie mają wsparcie społeczne, styl wyjaśniania, poczucie kontroli i strategie radzenia sobie.

Wpływ stresu na zdrowie emocjonalne i funkcje poznawcze

Typ badania: Przegląd systematyczny

Liczba cytowań: 0

Rok: 2024

Autorzy: D. Marakushyn, O.D. Bulynina, I. Isaieva, I. S. Karmazina, N.M. Maslova

Czasopismo: Medical Science of Ukraine (MSU)

Ranking czasopisma:

Główne wnioski: Przewlekły stres prowadzi do zaburzeń pamięci, poznania i myślenia, zwiększając ryzyko depresji i zaburzeń lękowych.

Streszczenie: Wprowadzenie: Stres emocjonalny może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ – negatywny dotyczy wyższych funkcji integracyjnych mózgu i rozwoju licznych chorób. Celem przeglądu było zbadanie wpływu przewlekłego stresu na zdrowie emocjonalne i funkcje poznawcze człowieka. Analiza 63 artykułów wykazała, że stres wywiera wieloraki wpływ na układ nerwowy, prowadząc do zmian strukturalnych w mózgu, takich jak atrofia i zmniejszenie objętości z długoterminowymi skutkami dla funkcji poznawczych i pamięci. Przewlekły stres powoduje zaburzenia plastyczności neuronalnej, przewlekły stan zapalny, co może sprzyjać depresji i zaburzeniom poznawczym. Szczególnie podatny jest hipokamp, który przy podwyższonym stężeniu glikokortykoidów ulega zmianom strukturalnym i funkcjonalnym. Efekty przewlekłe wynikają z długoterminowych zmian ekspresji genów pod wpływem hormonów steroidowych. Wniosek: Przewlekły stres i zwiększone stężenie glikokortykoidów zaburzają pamięć, poznanie i myślenie oraz zwiększają ryzyko depresji i zaburzeń lękowych.

Wpływ stresu na zdrowie psychiczne studentów w Chinach: rola psychologicznego suzhi

Typ badania: Nierandomizowane badanie kontrolowane (Non-RCT)

Liczba cytowań: 5

Rok: 2024

Autorzy: Huixin Wang, Ruxue Jia, Min Zhang, Wenyi Fan

Czasopismo: Heliyon

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Psychologiczne suzhi może moderować negatywne skutki przewlekłego i ostrego stresu na negatywne wskaźniki zdrowia psychicznego u studentów w Chinach, ale nie na wskaźniki pozytywne.

Wpływ przewlekłego obciążenia wieloma domenami i codziennych stresorów na negatywny afekt

Typ badania: Nierandomizowane badanie kontrolowane (Non-RCT)

Liczba cytowań: 5

Rok: 2022

Autorzy: K. Lockwood, Luke Peddie, A. Crosswell, B. Hives, N. Slopen, D. Almeida, E. Puterman

Czasopismo: Annals of behavioral medicine : a publication of the Society of Behavioral Medicine

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Większe przewlekłe obciążenie wieloma domenami zwiększa prawdopodobieństwo doświadczania codziennych stresorów, prowadząc do silniejszego negatywnego afektu w dni stresujące w porównaniu do dni wolnych od stresorów.

Streszczenie: Tło: Ekspozycja na przewlekły stres psychologiczny w wielu domenach życia (tzw. multi-domain chronic burden) wiąże się z gorszym zdrowiem. Może to wynikać z wpływu przewlekłego obciążenia na codzienne procesy emocjonalne, choć ta hipoteza była dotychczas słabo zbadana. Cel: Zbadano, czy a) przewlekłe obciążenie zwiększa ekspozycję na codzienne stresory oraz b) czy obciążenie to potęguje negatywny afekt w dni stresujące. Metody: Uczestnicy (N=2022, badanie MIDUS, 2004–2006) codziennie przez 8 dni raportowali stresujące wydarzenia i poziom negatywnego afektu. Wyniki: Osoby z wyższym przewlekłym obciążeniem częściej zgłaszały codzienne stresory i silniejszy negatywny afekt w ich trakcie. Wniosek: Przewlekły stres w wielu domenach czyni codzienne stresory bardziej toksycznymi dla dobrostanu psychicznego.

Wymiary sądowe przewlekłego stresu (PTSD) i jego wpływ na aktywność mózgu oraz zdrowie psychiczne: przegląd systematyczny

Typ badania: Przegląd systematyczny

Liczba cytowań: 0

Rok: 2024

Autorzy: Rajiv Ratan Singh, Shobhit Shakya, Sachin Kumar Tripathi, Pradeep Kumar Yadav, Sakshi Singh

Czasopismo: Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology

Ranking czasopisma:

Główne wnioski: Przewlekły stres, szczególnie PTSD, istotnie wpływa na funkcjonowanie mózgu i zdrowie psychiczne, oddziałując również na wiarygodność w postępowaniach sądowych.

Streszczenie: Wprowadzenie: Skutki przewlekłego stresu dla mózgu i zdrowia psychicznego są istotne i często związane z PTSD. Analizowano neurobiologiczne zmiany, deficyty poznawcze i skutki psychologiczne przewlekłego stresu z perspektywy sądowej. Przewlekły stres wpływa na regulację emocji, pamięć i reakcje stresowe poprzez zmiany neurobiologiczne w korze przedczołowej, hipokampie, ciele migdałowatym i osi HPA. Długotrwały stres, zwłaszcza PTSD, prowadzi do zaburzeń poznawczych i emocjonalnych. Wnioski: Konieczna jest rzetelna ocena skutków przewlekłego stresu w kontekście sądowym, a przyszłe badania powinny zidentyfikować konkretne procesy neuronalne i skuteczne strategie łagodzenia negatywnych efektów.

Wpływ stresu na zdrowie

Typ badania:

Liczba cytowań: 1

Rok: 2024

Autorzy: Syed Iqbal, Jennifer Howse, Sophia Banu, Aamir Lateef, Samiyah Khan, Zeshan Barlas, Sana Moon, N. Moukaddam, Asim A. Shah

Czasopismo: Psychiatric Annals

Ranking czasopisma: 4

Główne wnioski: Przewlekły stres może prowadzić do skutków psychicznych i fizycznych, takich jak depresja, lęk oraz zaburzenia funkcjonowania układów narządowych, dlatego istotne jest identyfikowanie i eliminowanie czynników wywołujących stres.

Streszczenie: Stres może znacząco wpływać na dobrostan psychiczny i fizyczny człowieka. Ostra odpowiedź stresowa wiąże się z aktywacją różnych układów narządowych i uwalnianiem kortyzolu oraz katecholamin. Po ustąpieniu bodźca reakcja ustępuje, jednak długotrwała obecność stresora skutkuje przewlekłym stresem i wypaleniem. Badania podłużne wykazały, że przewlekły stres prowadzi zarówno do skutków psychicznych (depresja, lęk, PTSD, zaburzenia używania substancji) jak i fizycznych (zaburzenia wielu układów). Kluczowe jest identyfikowanie i eliminowanie czynników wywołujących stres, by minimalizować jego wpływ na zdrowie.

Przewlekły stres i myśli samobójcze wśród studentów medycyny

Typ badania: Nierandomizowane badanie kontrolowane (Non-RCT)

Liczba cytowań: 149

Rok: 2016

Autorzy: Anna Rosiek, Aleksandra Rosiek-Kryszewska, Łukasz Leksowski, K. Leksowski

Czasopismo: International Journal of Environmental Research and Public Health

Ranking czasopisma: 2

Główne wnioski: Przewlekły stres i lęk negatywnie wpływają na zdrowie psychiczne i myśli samobójcze studentów medycyny, a metody radzenia sobie obejmują muzykę, rozmowy z bliskimi, odpoczynek i aktywność fizyczną.

Streszczenie: Wstęp: Temat przewlekłego stresu i sposobów radzenia sobie z nim jest szeroki. Celem badania była analiza stresu i lęku oraz ich wpływu na myśli samobójcze wśród studentów medycyny. Analizy wykazały, że życie studentów jest pełne stresorów, a osoby pod koniec studiów radzą sobie lepiej niż ci, którzy dopiero zaczynają. Przewlekły stres silnie wpływa na zdrowie psychiczne i myśli samobójcze. Wnioski: Wyniki potwierdziły negatywny wpływ przewlekłego stresu i lęku na zdrowie psychiczne i myśli samobójcze wśród studentów. Najczęstsze sposoby radzenia sobie to słuchanie muzyki, rozmowy z bliskimi, odpoczynek, sport (np. jazda na rowerze, bieganie, pływanie).

Psychologiczna odporność, lecz fizyczna wrażliwość? Psychospołeczne determinanty zdrowia Afroamerykanek

Typ badania: Nierandomizowane badanie kontrolowane (Non-RCT)

Liczba cytowań: 43

Rok: 2020

Autorzy: C. Erving, Lacee A. Satcher, Yvonne Chen

Czasopismo: Sociology of Race and Ethnicity

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne Afroamerykanek, a tradycyjne zasoby psychologiczne, takie jak wsparcie społeczne, nie zawsze w pełni łagodzą ten wpływ.

Streszczenie: W badaniu opartym o model intersekcjonalności i teorię stresu przeanalizowano wpływ ekspozycji na stres oraz zasoby psychospołeczne na zdrowie fizyczne i psychiczne Afroamerykanek. Wyniki wykazały, że nie wszystkie zasoby psychologiczne łagodziły szkodliwy wpływ przewlekłego stresu i że ich skuteczność zależy od domeny zdrowia. Przewlekły stres negatywnie wpływa na oba aspekty zdrowia, nawet po uwzględnieniu innych czynników. Tradycyjne formy wsparcia, takie jak poczucie sprawstwa czy samoocena, nie zawsze amortyzują skutki stresu, a czasem wręcz je nasilają.

Neuroendokrynologia stresu: continuum rozwoju chorób przewlekłych związanych ze stresem

Typ badania:

Liczba cytowań: 206

Rok: 2021

Autorzy: A. Agorastos, G. Chrousos

Czasopismo: Molecular Psychiatry

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres może prowadzić do nieadaptacyjnych odpowiedzi i pogorszenia zdrowia psychicznego i fizycznego, przyczyniając się do rozwoju chorób przewlekłych.

Stres emocjonalny w chorobach serca i naczyń

Typ badania: Metaanaliza

Liczba cytowań: 0

Rok: 2025

Autorzy: Theodora A Manolis, A. Manolis, A. Manolis

Czasopismo: Current vascular pharmacology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres emocjonalny, przejawiający się wzrostem objawów depresji, lęku lub napięcia, jest nowo rozpoznanym czynnikiem ryzyka i rokowniczym dla wielu chorób sercowo-naczyniowych, wpływając na ich przebieg i częstość korzystania z opieki zdrowotnej.

Streszczenie: Stres emocjonalny jest częsty u pacjentów z chorobami przewlekłymi, m.in. układu sercowo-naczyniowego (CVD). Badania wykazały, że jest on niezależnym czynnikiem ryzyka i rokowniczym dla chorób takich jak choroba wieńcowa, niewydolność serca, nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca i udar, niezależnie od klasycznych czynników ryzyka. Stres ten może zaburzać funkcjonowanie układu współczulnego, RAA i osi HPA, a także wpływać na funkcje śródbłonka, reakcje zapalne, stres oksydacyjny i funkcjonowanie ciała migdałowatego.

Stres psychiczny i zdrowie sercowo-naczyniowe – część I

Typ badania:

Liczba cytowań: 58

Rok: 2022

Autorzy: F. Vancheri, Giovanni Longo, Edoardo Vancheri, M. Henein

Czasopismo: Journal of Clinical Medicine

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny jest nowo rozpoznanym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej i udaru, a przewlekły stres przyspiesza rozwój miażdżycy, natomiast ostry stres może wywołać ostre incydenty wieńcowe.

Streszczenie: Badania epidemiologiczne wykazały, że znaczna część ostrych incydentów wieńcowych występuje u osób bez klasycznych czynników ryzyka. Stres psychiczny jest nowym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej i udaru, niezależnie od innych czynników. Odpowiedź na ostry stres może skutkować incydentami wieńcowymi, natomiast przewlekły stres przyspiesza rozwój miażdżycy. Mechanizmy obejmują aktywację autonomicznego układu nerwowego i osi HPA, prowadząc do zmian hemodynamicznych, neuroendokrynnych i immunologicznych.

Niezależne i względne efekty stresu, objawów depresyjnych i afektu na codzienne zachowania zdrowotne studentów

Typ badania: Nierandomizowane badanie kontrolowane (Non-RCT)

Liczba cytowań: 49

Rok: 2018

Autorzy: Elizabeth D. Dalton, C. Hammen

Czasopismo: Journal of Behavioral Medicine

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Objawy depresyjne oraz przewlekły i codzienny stres istotnie wpływają na codzienne nieadaptacyjne zachowania zdrowotne studentów, a efekt depresji jest mediowany przez fluktuacje negatywnego afektu.

Streszczenie: Stres i objawy depresyjne są związane z nieadaptacyjnymi praktykami zdrowotnymi, takimi jak niezdrowe odżywianie, brak aktywności fizycznej, niedobór snu i używki. Badanie dzienniczkowe wykazało, że zarówno objawy depresyjne, jak i przewlekły/codzienny stres, były istotnie powiązane z codziennymi niezdrowymi zachowaniami. Efekt objawów depresyjnych był mediowany przez fluktuacje negatywnego afektu.

Trwałe neurobiologiczne konsekwencje wczesnego stresu – wnioski z badań na gryzoniach

Typ badania: Badanie na zwierzętach

Liczba cytowań: 7

Rok: 2024

Autorzy: Luisa Speranza, Kardelen Dalım Filiz, P. Lippiello, M. Ferraro, Silvia Pascarella, M. C. Miniaci, Floriana Volpicelli

Czasopismo: Biomedicines

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Wczesny stres, taki jak przemoc, zaniedbanie i przewlekłe ubóstwo, może powodować trwałe zmiany w strukturze i funkcjonowaniu mózgu, zwiększając ryzyko zaburzeń psychicznych i fizycznych.

Streszczenie: Stres silnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne, zwłaszcza gdy jest doświadczany we wczesnym okresie życia. Wczesny stres (ELS) obejmuje negatywne doświadczenia, takie jak przemoc, zaniedbanie czy ubóstwo. Powoduje trwałe zmiany w strukturze i funkcjonowaniu mózgu, zaburzając regulację emocji, poznanie i reakcje na stres. Osoby narażone na ELS mają zwiększone ryzyko zaburzeń psychicznych (depresja, lęk, PTSD) oraz chorób somatycznych (metaboliczne, sercowo-naczyniowe, nowotwory). W badaniach na gryzoniach wykazano, że odpowiedź organizmu na ELS jest złożona i zależna od mechanizmów genetycznych i epigenetycznych.

Umysł pod presją: rola edukacji w relacji między przewlekłym stresem a zdolnościami poznawczymi

Typ badania:

Liczba cytowań: 0

Rok: 2025

Autorzy: M. Seitz, D. Steger

Czasopismo: Journal of Intelligence

Ranking czasopisma: 2

Główne wnioski: Przewlekły stres jest słabo, ale negatywnie powiązany ze zdolnościami poznawczymi, zwłaszcza inteligencją skrystalizowaną, bez istotnych różnic między grupami o różnym wykształceniu.

Streszczenie: Przewlekły stres jest ważnym predyktorem zdrowia psychicznego i fizycznego, jednak niewiele wiadomo o jego związku ze zdolnościami poznawczymi i edukacją w ciągu życia. Badanie wykazało słabe negatywne powiązania między przewlekłym stresem a zdolnościami poznawczymi (inteligencją płynną i skrystalizowaną), niezależnie od poziomu wykształcenia.

Neuronalne korelaty adaptacji poznawczej przewidują reaktywność na stres dnia codziennego

Typ badania: Nierandomizowane badanie eksperymentalne

Liczba cytowań: 3

Rok: 2023

Autorzy: Li Lin, L. Schwabe, Xiao-Yue Wang, Lei Zhan, Liang Zhang

Czasopismo: Psychophysiology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Adaptacja poznawcza i emocjonalna przewiduje reaktywność na stres dnia codziennego – lepsza adaptacja ogranicza negatywny wpływ stresu na nastrój i zmniejsza wpływ stresu dnia dzisiejszego na stres następnego dnia.

Streszczenie: Przewlekła ekspozycja na codzienny stres może być szkodliwa dla zdrowia psychicznego, zwłaszcza przy braku mechanizmów adaptacyjnych. W badaniu EEG wykazano, że większa zdolność adaptacji poznawczej przewiduje słabszą negatywną reakcję na stres tego samego dnia oraz mniejsze przenoszenie stresu na następny dzień. Zdolności regulacji emocji nie przewidywały jednak reaktywności na stres.

Wpływ przewlekłego stresu na zdrowie i mechanizmy radzenia sobie

Typ badania:

Liczba cytowań: 9

Rok: 2019

Autorzy: M. Bosnjak, Milota Dobovski-Poslon, Željko Bibić, Kristina Bošnjak

Czasopismo: SANAMED

Ranking czasopisma:

Główne wnioski: Przewlekły stres może prowadzić do poważnych zaburzeń, a strategie psychologiczne radzenia sobie są kluczowe dla zdrowia psychicznego i fizycznego.

Streszczenie: Stres to negatywne doświadczenie życiowe powodujące zmiany fizjologiczne, poznawcze, emocjonalne i behawioralne. Sytuacje wymagające adaptacji mogą być stresujące nawet jeśli są pozytywne. Ostry stres nie zawsze działa negatywnie, lecz jeśli trwa długo staje się przewlekły i prowadzi do poważnych zaburzeń, w tym immunologicznych i psychosomatycznych. WHO szacuje, że stres odpowiada za 60% znanych chorób. Radzenie sobie obejmuje techniki relaksacyjne, trening asertywności, biofeedback oraz inne strategie kontroli stresu. Ich skuteczność ma kluczowe znaczenie dla zdrowia psychicznego i fizycznego.

Fizjologia i patofizjologia mózgu w stresie psychicznym

Typ badania:

Liczba cytowań: 40

Rok: 2013

Autorzy: K. Alkadhi

Czasopismo: International Scholarly Research Notices

Ranking czasopisma:

Główne wnioski: Przewlekły stres psychiczny negatywnie wpływa na procesy uczenia się i pamięci, zwiększając podatność na zaburzenia psychiczne i pogarszając zmiany związane z chorobami mózgu, takimi jak choroba Alzheimera i Parkinsona.

Streszczenie: Stres jest codziennym doświadczeniem z różnymi skutkami dla funkcji mózgu. Ostry stres bywa adaptacyjny, ale przewlekły powoduje nadmierną aktywację i rozregulowanie osi HPA, wywołując szkodliwe zmiany w strukturze i funkcjonowaniu mózgu. Przewlekły stres zaburza funkcje poznawcze, zwłaszcza uczenie się i pamięć, oraz zwiększa podatność na zaburzenia psychiczne. Wzmacnia także zmiany patologiczne w chorobie Alzheimera i Parkinsona.

Wpływ przewlekłego stresu na ludzki mózg: od neurotoksyczności, przez podatność, po możliwości

Typ badania:

Liczba cytowań: 275

Rok: 2018

Autorzy: S. Lupien, R. Juster, C. Raymond, Marie-France Marin

Czasopismo: Frontiers in Neuroendocrinology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres może prowadzić do zmniejszenia objętości mózgu i zwiększonej podatności na stres w dorosłości, ale wczesne interwencje mogą potencjalnie przeciwdziałać tym efektom.

Czy lęk może uszkadzać mózg?

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 151

Rok: 2016

Autorzy: Linda Mah, C. Szabuniewicz, A. Fiocco

Czasopismo: Current Opinion in Psychiatry

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Zaburzenia lękowe i przewlekły stres mogą prowadzić do degeneracji strukturalnej i zaburzeń funkcjonowania mózgu, co potencjalnie zwiększa ryzyko rozwoju zaburzeń neuropsychiatrycznych, takich jak depresja i otępienie.

Streszczenie: Cel przeglądu: Stres nasila choroby psychiczne, takie jak depresja, ale wydaje się również zwiększać ryzyko demencji, co sugeruje wspólne mechanizmy rozwoju zaburzeń afektywnych i poznawczych. Celem przeglądu jest odpowiedź na pytanie, czy lęk 'uszkadza' mózg i wskazanie potencjalnych mechanizmów łączących stres z chorobami neuropsychiatrycznymi. Najnowsze ustalenia: Zaburzenia lękowe wiążą się ze zmianami w układzie strachu – procesy „oddolne” w ciele migdałowatym są nasilone, a regulacja przez korę przedczołową i hipokamp jest osłabiona. Przewlekły stres również zaburza ten układ przez wzmocnienie działania ciała migdałowatego oraz degenerację kory przedczołowej i hipokampa, co upośledza kontrolę reakcji stresowej. Interwencje farmakologiczne (np. leki przeciwdepresyjne) i niefarmakologiczne (terapia poznawczo-behawioralna, aktywność fizyczna) mogą odwracać zmiany wywołane stresem. Podsumowanie: Patologiczny lęk i przewlekły stres prowadzą do degeneracji i zaburzeń funkcjonowania hipokampa oraz kory przedczołowej, co może tłumaczyć wzrost ryzyka depresji i otępienia. Potrzebne są badania podłużne oceniające skuteczność interwencji w odwracaniu zmian wywołanych stresem.

Neurobiologiczne i systemowe skutki przewlekłego stresu

Typ badania:

Liczba cytowań: 677

Rok: 2017

Autorzy: B. McEwen

Czasopismo: Chronic Stress

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres może powodować zaburzenia równowagi w układach nerwowych, wpływając na poznanie, podejmowanie decyzji, lęk i nastrój, co wymaga interwencji farmakologicznych i behawioralnych.

Streszczenie: Mózg jest centralnym narządem stresu i adaptacji do niego – postrzega i określa, co jest zagrożeniem, oraz steruje reakcjami behawioralnymi i fizjologicznymi. Odpowiedzi te sprzyjają adaptacji (alostaza), ale ich nadmierne lub zaburzone działanie prowadzi do patologii (obciążenie alostatyczne). Zarówno mózg dorosły, jak i rozwijający się wykazuje plastyczność strukturalną i funkcjonalną pod wpływem stresu. Stres może zakłócać równowagę sieci neuronalnych odpowiedzialnych za poznanie, decyzje, lęk i nastrój, wpływając również na funkcje układów endokrynnego, autonomicznego, immunologicznego i metabolicznego. Zmiany te krótkoterminowo bywają adaptacyjne, lecz ich utrzymywanie wymaga interwencji farmakologicznych i behawioralnych. Istnieją różnice płciowe w odpowiedzi mózgu na stres, a wczesne doświadczenia oddziałują trwale na mózg i ciało poprzez mechanizmy epigenetyczne.

Przewlekły stres, neurozapalanie i depresja: przegląd mechanizmów patofizjologicznych i nowe leki przeciwzapalne

Typ badania:

Liczba cytowań: 181

Rok: 2023

Autorzy: Sameer Hassamal

Czasopismo: Frontiers in Psychiatry

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres sprzyja neurozapaleniu i depresji; pojawiają się nowe leki przeciwdepresyjne celujące w zaburzenia układu odpornościowego.

Streszczenie: U części pacjentów przewlekła ekspozycja na stres jest czynnikiem ryzyka neurozapalenia i depresji. Neurozapalenie dotyczy do 27% chorych na MDD i wiąże się z cięższym, przewlekłym przebiegiem. Badania sugerują powiązanie, ale nie zawsze związek przyczynowy. Przewlekły stres zaburza oś HPA i powoduje oporność immunologiczną na glikokortykoidy, co prowadzi do nadaktywności układu odpornościowego i przewlekłego wydzielania cytokin zapalnych (IL-1β, IL-6, TNF-α). Cytokiny te zaburzają działanie osi HPA i nasilają reakcje zapalne. Przewlekły stan zapalny może prowadzić do zmian strukturalnych mózgu (np. zmniejszenie objętości hipokampa) oraz dysfunkcji sieci neuronalnych. Nowe terapie celujące w szlaki zapalne i nitro-oksydacyjne mogą poprawić leczenie depresji.

Ukazanie wpływu stresu: in vivo jako sposób śledzenia adaptacji neuronalnych związanych ze stresem

Typ badania:

Liczba cytowań: 0

Rok: 2025

Autorzy: Puja K. Parekh

Czasopismo: Neurobiology of Stress

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres zaburza funkcjonowanie mózgu i uczenie się, czyniąc go szczególnie podatnym; metody in vivo pozwalają zrozumieć rozwój stresu i jego wpływ na zachowanie oraz funkcje neuronalne.

Wpływ przewlekłego stresu na funkcje poznawcze – od neurobiologii do interwencji

Typ badania:

Liczba cytowań: 13

Rok: 2024

Autorzy: Milena Girotti, Sarah E Bulin, Flavia R. Carreno

Czasopismo: Neurobiology of Stress

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres przyczynia się do zaburzeń poznawczych w chorobach psychicznych, a obecne terapie są niewystarczające do leczenia tych deficytów.

Aktywacja mózgu wywołana przewlekłym stresem psychospołecznym u myszy

Typ badania: Nierandomizowane badanie eksperymentalne

Liczba cytowań: 47

Rok: 2017

Autorzy: M. Laine, E. Sokołowska, M. Dudek, Saija-Anita Callan, P. Hyytiä, I. Hovatta

Czasopismo: Scientific Reports

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres psychospołeczny u myszy powoduje zwiększoną aktywację obszarów mózgu związanych z zachowaniami depresyjnymi i lękowymi, co może wpływać na rozwój depresji i lęku u ludzi.

Przewlekły stres, funkcjonowanie poznawcze i zdrowie psychiczne

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 567

Rok: 2011

Autorzy: Marie-France Marin, C. Lord, J. Andrews, R. Juster, S. Sindi, G. Arsenault-Lapierre, A. Fiocco, S. Lupien

Czasopismo: Neurobiology of Learning and Memory

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres wiąże się z upośledzeniem funkcji poznawczych i problemami ze zdrowiem psychicznym, takimi jak wypalenie, depresja oraz zespół stresu pourazowego, u osób w różnym wieku i na różnych etapach życia.

Przebudowa sieci neuronalnych wywołana stresem: koncepcyjne powiązanie depresji i choroby Alzheimera

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 54

Rok: 2017

Autorzy: J. A. Ross, Gediminas Gliebus, E. V. Van Bockstaele

Czasopismo: Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres zmienia sieci mózgowe, zwiększając podatność na zaburzenia psychiczne i neurodegeneracyjne, w tym chorobę Alzheimera.

Ośrodkowe efekty hormonów stresu w zdrowiu i chorobie: zrozumienie ochronnych i szkodliwych skutków stresu i mediatorów stresowych

Typ badania:

Liczba cytowań: 1810

Rok: 2008

Autorzy: B. McEwen

Czasopismo: European journal of pharmacology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres może nasilać patofizjologię poprzez zaburzone układy, a zmiany w mózgu są odwracalne, jeśli stres trwa tygodnie.

Wpływ stresu w ciągu życia na mózg, funkcje poznawcze i zdrowie psychiczne: badanie UK Biobank

Typ badania: Nierandomizowane badanie kontrolowane (Non-RCT)

Liczba cytowań: 20

Rok: 2021

Autorzy: Elizabeth McManus, H. Haroon, Niall W. Duncan, R. Elliott, N. Muhlert

Czasopismo: Neurobiology of Stress

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Wysoki poziom stresu w ciągu życia wiąże się ze zmianami mikrostrukturalnymi w mózgu, upośledzeniem zdolności poznawczych i negatywnymi wynikami zdrowia psychicznego.

Mózg pod wpływem stresu: jak środowisko społeczne oddziałuje na organizm

Typ badania:

Liczba cytowań: 1074

Rok: 2012

Autorzy: B. McEwen

Czasopismo: Proceedings of the National Academy of Sciences

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres, pod wpływem doświadczeń życiowych, genetyki i indywidualnych zachowań zdrowotnych, powoduje zmiany w mózgu i ciele prowadzące do chorób.

Streszczenie: Stres to stan umysłu i ciała oraz ich interakcji. Zależy od indywidualnych cech i doświadczeń życiowych oraz zachowań zdrowotnych. Hormony stresu chronią organizm krótkoterminowo (alostaza), ale przewlekłe ich działanie prowadzi do zmian patologicznych w mózgu i ciele (obciążenie alostatyczne). Plastyczność mózgu daje nadzieję na odwracanie tych zmian.

Neuroplastyczność wywołana przewlekłym stresem w korze przedczołowej: mechanizmy strukturalne, funkcjonalne i molekularne od rozwoju do starzenia

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 0

Rok: 2025

Autorzy: S. A. Algaidi

Czasopismo: Brain Research

Ranking czasopisma: 2

Główne wnioski: Przewlekły stres prowadzi do zmian strukturalnych i funkcjonalnych w korze przedczołowej, potencjalnie przyczyniając się do zaburzeń zdrowia psychicznego.

Wymiary sądowe przewlekłego stresu (PTSD) i jego wpływ na aktywność mózgu oraz zdrowie psychiczne: przegląd systematyczny

Typ badania: Przegląd systematyczny

Liczba cytowań: 0

Rok: 2024

Autorzy: Rajiv Ratan Singh, Shobhit Shakya, Sachin Kumar Tripathi, Pradeep Kumar Yadav, Sakshi Singh

Czasopismo: Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology

Ranking czasopisma:

Główne wnioski: Przewlekły stres, szczególnie PTSD, istotnie wpływa na funkcjonowanie mózgu i zdrowie psychiczne, oddziałując również na wiarygodność w postępowaniach sądowych.

Streszczenie: Wprowadzenie: Skutki przewlekłego stresu dla mózgu i zdrowia psychicznego są istotne i często związane z PTSD. Analizowano neurobiologiczne zmiany, deficyty poznawcze i skutki psychologiczne przewlekłego stresu z perspektywy sądowej. Przewlekły stres wpływa na regulację emocji, pamięć i reakcje stresowe poprzez zmiany neurobiologiczne w korze przedczołowej, hipokampie, ciele migdałowatym i osi HPA. Długotrwały stres, zwłaszcza PTSD, prowadzi do zaburzeń poznawczych i emocjonalnych. Wnioski: Konieczna jest rzetelna ocena skutków przewlekłego stresu w kontekście sądowym, a przyszłe badania powinny zidentyfikować konkretne procesy neuronalne i skuteczne strategie łagodzenia negatywnych efektów.

Wpływ stresu przez całe życie na mózg, zachowanie i funkcje poznawcze

Typ badania:

Liczba cytowań: 3722

Rok: 2009

Autorzy: S. Lupien, B. McEwen, M. Gunnar, Christine Marcelle Heim

Czasopismo: Nature Reviews Neuroscience

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekła ekspozycja na hormony stresu przez całe życie wpływa na struktury mózgu zaangażowane w poznanie i zdrowie psychiczne; skutki zależą od czasu i długości ekspozycji oraz interakcji czynników genetycznych i środowiskowych.

Przewlekły łagodny stres zaburza funkcje poznawcze u myszy: od homeostazy mózgu do zachowania

Typ badania: Nierandomizowane badanie eksperymentalne

Liczba cytowań: 170

Rok: 2008

Autorzy: Song Li, Che Wang, Wei Wang, Hui Dong, P. Hou, Yiyuan Tang

Czasopismo: Life sciences

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły łagodny stres upośledza funkcje poznawcze i pamięć u myszy, prawdopodobnie przez zaburzenia homeostazy i neurogenezy w mózgu.

Wpływ stresu na zdrowie emocjonalne i funkcje poznawcze

Typ badania: Przegląd systematyczny

Liczba cytowań: 0

Rok: 2024

Autorzy: D. Marakushyn, O.D. Bulynina, I. Isaieva, I. S. Karmazina, N.M. Maslova

Czasopismo: Medical Science of Ukraine (MSU)

Ranking czasopisma:

Główne wnioski: Przewlekły stres prowadzi do zaburzeń pamięci, poznania i myślenia, zwiększając ryzyko depresji i zaburzeń lękowych.

Streszczenie: Wprowadzenie: Stres emocjonalny może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ – negatywny dotyczy wyższych funkcji integracyjnych mózgu i rozwoju licznych chorób. Celem przeglądu było zbadanie wpływu przewlekłego stresu na zdrowie emocjonalne i funkcje poznawcze człowieka. Analiza 63 artykułów wykazała, że stres wywiera wieloraki wpływ na układ nerwowy, prowadząc do zmian strukturalnych w mózgu, takich jak atrofia i zmniejszenie objętości z długoterminowymi skutkami dla funkcji poznawczych i pamięci. Przewlekły stres powoduje zaburzenia plastyczności neuronalnej, przewlekły stan zapalny, co może sprzyjać depresji i zaburzeniom poznawczym. Szczególnie podatny jest hipokamp, który przy podwyższonym stężeniu glikokortykoidów ulega zmianom strukturalnym i funkcjonalnym. Efekty przewlekłe wynikają z długoterminowych zmian ekspresji genów pod wpływem hormonów steroidowych. Wniosek: Przewlekły stres i zwiększone stężenie glikokortykoidów zaburzają pamięć, poznanie i myślenie oraz zwiększają ryzyko depresji i zaburzeń lękowych.

Wpływ stresu na strukturę mózgu nastolatków: implikacje dla zdrowia psychicznego młodzieży

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 186

Rok: 2017

Autorzy: R. Romeo

Czasopismo: Brain Research

Ranking czasopisma: 2

Główne wnioski: Przewlekły stres zaburza dojrzewanie mózgu u nastolatków, co może wpływać na funkcje psychiczne i dalszy rozwój neuronalny.

Neurobiologiczne powiązania stresu, urazów mózgu i chorób

Typ badania:

Liczba cytowań: 24

Rok: 2022

Autorzy: Hanmu Guo, Lexin Zheng, Heng Xu, Qiuyu Pang, Zhiyang Ren, Yuan Gao, Tao Wang

Czasopismo: Oxidative Medicine and Cellular Longevity

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres może prowadzić do uszkodzeń psychicznych i patologicznych u pacjentów z urazami i chorobami mózgu, wpływając na kluczowe obszary mózgu i powrót do zdrowia.

Streszczenie: Stres to zespół fizjologicznych, neuroendokrynnych, behawioralnych i emocjonalnych odpowiedzi na nowe lub zagrażające bodźce. Silny i długotrwały stres prowadzi do uszkodzeń psychologicznych i patologicznych. U pacjentów z urazami i chorobami mózgu stres nasila dysfunkcje neurologiczne i zaburzenia poznawcze, a także neurodegenerację. Wpływ stresu obejmuje aktywację stresu retikulum endoplazmatycznego, apoptozę, stres oksydacyjny i zaburzenia równowagi pobudzenia/hamowania w neuronach.

Trwałe neurobiologiczne konsekwencje wczesnego stresu – wnioski z badań na gryzoniach

Typ badania: Badanie na zwierzętach

Liczba cytowań: 7

Rok: 2024

Autorzy: Luisa Speranza, Kardelen Dalım Filiz, P. Lippiello, M. Ferraro, Silvia Pascarella, M. C. Miniaci, Floriana Volpicelli

Czasopismo: Biomedicines

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Wczesny stres, taki jak przemoc, zaniedbanie i przewlekłe ubóstwo, może powodować trwałe zmiany w strukturze i funkcjonowaniu mózgu, zwiększając ryzyko zaburzeń psychicznych i fizycznych.

Streszczenie: Stres silnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne, zwłaszcza gdy jest doświadczany we wczesnym okresie życia. Wczesny stres (ELS) obejmuje negatywne doświadczenia, takie jak przemoc, zaniedbanie czy ubóstwo. Powoduje trwałe zmiany w strukturze i funkcjonowaniu mózgu, zaburzając regulację emocji, poznanie i reakcje na stres. Osoby narażone na ELS mają zwiększone ryzyko zaburzeń psychicznych (depresja, lęk, PTSD) oraz chorób somatycznych (metaboliczne, sercowo-naczyniowe, nowotwory). W badaniach na gryzoniach wykazano, że odpowiedź organizmu na ELS jest złożona i zależna od mechanizmów genetycznych i epigenetycznych.

Stres psychiczny a zdrowie sercowo-naczyniowe – Część I

Typ badania:

Liczba cytowań: 58

Rok: 2022

Autorzy: F. Vancheri, Giovanni Longo, Edoardo Vancheri, M. Henein

Czasopismo: Journal of Clinical Medicine

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny jest nowo rozpoznanym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej i udaru, przy czym przewlekły stres przyspiesza rozwój miażdżycy, a ostry stres może wywołać nagłe incydenty wieńcowe.

Streszczenie: Badania epidemiologiczne wykazały, że znaczna część ostrych incydentów wieńcowych występuje u osób, które nie mają tradycyjnego wysokiego profilu ryzyka sercowo-naczyniowego. Stres psychiczny jest nowym czynnikiem ryzyka i rokowniczym choroby wieńcowej oraz udaru, niezależnym od konwencjonalnych czynników ryzyka. Zwiększa on częstość zdarzeń sercowo-naczyniowych. Ostry stres psychiczny może rozwijać się w wyniku złości, strachu lub napięcia zawodowego, a także w konsekwencji katastrof naturalnych. Przewlekły stres powstaje na skutek długotrwałego lub powtarzającego się narażenia na stres, np. w pracy, przy niskim statusie społeczno-ekonomicznym, problemach finansowych, depresji, osobowości typu A lub D. Odpowiedź na ostry stres może skutkować ostrymi incydentami wieńcowymi, natomiast przewlekły stres wiąże się ze zwiększonym ryzykiem choroby wieńcowej głównie przez przyspieszenie miażdżycy. Stresujące bodźce emocjonalne są przetwarzane przez sieć struktur korowych i podkorowych mózgu (m.in. kora przedczołowa, wyspa, ciało migdałowate, podwzgórze, hipokamp), co prowadzi do zmian hemodynamicznych, neuroendokrynnych i immunologicznych (tzw. odpowiedź walki lub ucieczki) przez autonomiczny układ nerwowy i oś podwzgórze–przysadka–nadnercza. Zmiany te mogą wywoływać przejściowe niedokrwienie mięśnia sercowego (MSIMI) u pacjentów zarówno z istotnymi, jak i bez istotnych zwężeń wieńcowych. Konsekwencje kliniczne obejmują dusznicę, zawał mięśnia sercowego, arytmie oraz dysfunkcję lewej komory. MSIMI często nie jest rozpoznawane, ponieważ przebiega bez bólu, a do niedokrwienia dochodzi przy niższym wysiłku niż podczas prób wysiłkowych, co wskazuje na istotną rolę zaburzeń przepływu wieńcowego na tle wazokonstrykcji i dysfunkcji mikrokrążenia.

Stres psychiczny i choroby układu sercowo-naczyniowego u człowieka

Typ badania:

Liczba cytowań: 143

Rok: 2017

Autorzy: M. Esler

Czasopismo: Neuroscience & Biobehavioral Reviews

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny może wywołać nagłe zawały serca i przyczyniać się do przewlekłych chorób, takich jak miażdżyca i nadciśnienie, w czym pośredniczy układ współczulny.

Stres emocjonalny w chorobach serca i naczyń

Typ badania: Metaanaliza

Liczba cytowań: 0

Rok: 2025

Autorzy: Theodora A Manolis, A. Manolis, A. Manolis

Czasopismo: Current vascular pharmacology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres emocjonalny, objawiający się nasileniem depresji, lęku lub stresu psychicznego, jest nowym czynnikiem ryzyka i rokowniczym wielu chorób sercowo-naczyniowych, wpływając na rokowanie i korzystanie z opieki zdrowotnej.

Streszczenie: Wstęp: Stres emocjonalny, psychiczny lub psychologiczny, definiowany jako nasilone objawy depresji, lęku i/lub stresu, jest częsty u pacjentów z chorobami przewlekłymi, takimi jak choroby sercowo-naczyniowe (CVD). Metody: Przeanalizowano literaturę dotyczącą badań i metaanaliz oceniających wpływ stresu emocjonalnego na występowanie i przebieg różnych CVD (choroba wieńcowa, niewydolność serca, nadciśnienie, arytmie, udar). Omówiono patofizjologię tych wpływów i ich spektrum kliniczne. Wyniki: Tego typu stres to nowo rozpoznany czynnik ryzyka i prognostyczny dla CVD, niezależnie od klasycznych czynników. Wpływa on na wyniki leczenia i zwiększa korzystanie z opieki zdrowotnej (częstsze wizyty). Aktywowane są m.in. układ współczulny, układ renina–angiotensyna i oś podwzgórze–przysadka–nadnercza, a także zaburzane funkcje śródbłonka, odpowiedzi zapalne, stres oksydacyjny, funkcje mitochondrialne i ciała migdałowatego. Wnioski: Stres emocjonalny nasilający objawy depresji, lęku lub postrzeganego stresu psychicznego jest częsty u chorych przewlekle i stanowi nowy czynnik ryzyka wielu CVD.

Rozplątywanie powiązań między stresem psychospołecznym a chorobami sercowo-naczyniowymi

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 145

Rok: 2020

Autorzy: M. Osborne, L. Shin, N. Mehta, R. Pitman, Z. Fayad, A. Tawakol

Czasopismo: Circulation: Cardiovascular Imaging

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres przyczynia się do ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, a poznanie mechanizmów oraz strategii łagodzenia jego skutków ma kluczowe znaczenie.

Streszczenie: Stres jest wszechobecny w życiu człowieka. Choć często traktowany jako przeciwność, przewlekły stres ma istotne konsekwencje patologiczne, w tym choroby sercowo-naczyniowe (CVD). Zwiększa też częstość i nasilenie innych czynników ryzyka: nadciśnienia, cukrzycy i otyłości. Ryzyko CVD związane ze stresem jest porównywalne do innych znanych czynników. Jednak nadal brakuje badań mechanizmów i sposobów ograniczania tego ryzyka. W tym przeglądzie omówiono najnowsze koncepcje wpływu stresu na CVD oraz nowe podejścia do ograniczania jego patologicznego działania.

Przewlekły stres wpływa na układ sercowo-naczyniowy: modele zwierzęce i obserwacje kliniczne

Typ badania:

Liczba cytowań: 182

Rok: 2015

Autorzy: S. Golbidi, J. Frisbee, I. Laher

Czasopismo: American journal of physiology. Heart and circulatory physiology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres wpływa na układ sercowo-naczyniowy poprzez aktywację kaskady zapalnej i zaburzenia równowagi oksydacyjnej; modele zwierzęce dostarczają istotnych informacji.

Streszczenie: Stres psychologiczny wiąże się z chorobami sercowo-naczyniowymi do tego stopnia, że są one jedną z najważniejszych grup chorób psychosomatycznych. Choć związek między stresem a CVD jest znany od dawna, mechanizmy są nadal niejasne. Proponuje się wiele dróg, m.in. nadmierną aktywację autonomicznego układu nerwowego i zmiany humoralne, prowadzące do dysfunkcji śródbłonka. Omawiane są także konsekwencje hematologiczne i kardiologiczne oraz modele zwierzęce stresu. Prawdopodobnie aktywacja kaskady zapalnej i zaburzenia równowagi oksydacyjnej są kluczowe dla patologii wywołanej stresem.

Stres i choroby sercowo-naczyniowe: rola cech afektywnych i zaburzeń psychicznych

Typ badania:

Liczba cytowań: 2

Rok: 2025

Autorzy: R. Contrada

Czasopismo: Annual review of clinical psychology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Cechy osobowości związane z negatywnym afektem i zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, lęk czy PTSD, są czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego, ale niezależność ich wpływu pozostaje niejasna.

Streszczenie: Cechy osobowości obejmujące negatywny afekt oraz zaburzenia psychiczne (depresja, lęk, PTSD) są czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego. Wciąż jednak nie wiadomo, które z nich oddziałują niezależnie oraz jakie są skutki ich nakładania się. Coraz dokładniej poznajemy mechanizmy psychobiologiczne wywołane przez stres. Warto także badać zachowania zdrowotne i podejście do leczenia pod wpływem stresu i zaburzeń psychicznych. Wyniki badań interwencyjnych dotyczących skuteczności terapii psychologicznych w redukcji ryzyka CVD są niejednoznaczne, ale pojawiają się nowe podejścia i większa uwaga na kwestie płci i mniejszości.

Wpływ stresu psychicznego na zdrowie sercowo-naczyniowe – Część II

Typ badania:

Liczba cytowań: 37

Rok: 2022

Autorzy: M. Henein, Sergio Vancheri, Giovanni Longo, F. Vancheri

Czasopismo: Journal of Clinical Medicine

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny przyczynia się do zaburzeń funkcji śródbłonka, ogólnoustrojowego stanu zapalnego i przerostu naczyń, a kobiety są bardziej podatne na niedokrwienie wywołane stresem.

Streszczenie: Dysfunkcja śródbłonka jest jednym z najwcześniejszych objawów miażdżycy, przyczyniającym się do jej rozwoju i progresji. Stres psychiczny indukuje zaburzenia śródbłonka przez zwiększenie aktywności układu współczulnego, wydzielanie CRH, zahamowanie syntezy tlenku azotu przez kortyzol oraz wzrost prozapalnych cytokin. Aktywacja osi mózg–szpik–tętnice powoduje nasilenie stanu zapalnego i migrację leukocytów do ściany naczyń. Wzrost napięcia współczulnego może prowadzić do przerostu naczyń i nadciśnienia. Stres emocjonalny powoduje także niestabilność repolaryzacji mięśnia sercowego i arytmie. Ostre zdarzenia stresowe mogą prowadzić do kardiomiopatii stresowej (zespół Takotsubo), częstszej u kobiet. Rola czynników psychospołecznych w zapobieganiu CVD wymaga dalszych badań.

Stres i choroby sercowo-naczyniowe: aktualizacja

Typ badania:

Liczba cytowań: 30

Rok: 2024

Autorzy: Viola Vaccarino, J. Bremner

Czasopismo: Nature reviews. Cardiology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Reakcje fizjologiczne na stres odgrywają kluczową rolę w ryzyku chorób sercowo-naczyniowych, a różnice w rejonach korowo-limbicznych mogą tłumaczyć indywidualną podatność.

Stres psychiczny i jego wpływ na zdrowie naczyń

Typ badania: Przegląd systematyczny

Liczba cytowań: 63

Rok: 2022

Autorzy: J. Sara, T. Toya, Ali Ahmad, M. Clark, Wesley P. Gilliam, L. Lerman, A. Lerman

Czasopismo: Mayo Clinic Proceedings

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny to istotny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych; potencjalne mechanizmy obejmują oś neuroendokrynno-immunologiczną, a skuteczne terapie są potrzebne.

Ostry i przewlekły stres psychologiczny jako czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych: wnioski z badań epidemiologicznych, klinicznych i eksperymentalnych

Typ badania:

Liczba cytowań: 221

Rok: 2015

Autorzy: H. M. Lagraauw, J. Kuiper, I. Bot

Czasopismo: Brain, Behavior, and Immunity

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły i ostry stres psychologiczny przyczyniają się do wzrostu ryzyka i progresji chorób sercowo-naczyniowych, co może być celem terapeutycznym.

Stres i choroby sercowo-naczyniowe

Typ badania:

Liczba cytowań: 741

Rok: 2012

Autorzy: A. Steptoe, M. Kivimäki

Czasopismo: Nature Reviews Cardiology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres zwiększa ryzyko choroby wieńcowej; zarządzanie stresem jest kluczowe dla profilaktyki i leczenia chorób sercowo-naczyniowych.

Stres psychiczny, blaszka miażdżycowa, niedokrwienie mięśnia sercowego i uszkodzenie: rolę odgrywa stan zapalny

Typ badania:

Liczba cytowań: 3

Rok: 2023

Autorzy: Hean Teik Ong, Jinghong Chen

Czasopismo: General Psychiatry

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny prowadzi do ogólnoustrojowego stanu zapalnego, który może wywołać zdarzenia sercowo-naczyniowe, podkreślając potrzebę całościowego podejścia do pacjenta.

Streszczenie: Coraz więcej danych wskazuje, że stres psychiczny może prowadzić do wzrostu niekorzystnych zdarzeń sercowo-naczyniowych. Stres wpływa na serce, wywołując niedokrwienie i zawał lub bezpośrednie uszkodzenie mięśnia sercowego. Prowadzi do ogólnoustrojowego stanu zapalnego, który przyspiesza progresję i destabilizację blaszki miażdżycowej oraz wywołuje zakrzepicę.

Centralne ścieżki stresu w rozwoju chorób sercowo-naczyniowych

Typ badania: Przegląd systematyczny

Liczba cytowań: 6

Rok: 2023

Autorzy: Joe Braun, Mariya Patel, Tatiana Kameneva, Charlotte Keatch, Gavin W. Lambert, Elisabeth A. Lambert

Czasopismo: Clinical autonomic research : official journal of the Clinical Autonomic Research Society

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny przyczynia się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, a nowe terapie mogą być oparte na wykrywaniu i zapobieganiu tej relacji.

Przewlekły stres a zdarzenia sercowo-naczyniowe: wyniki badania CARDIA

Typ badania: Badanie obserwacyjne

Liczba cytowań: 2

Rok: 2023

Autorzy: Tiwaloluwa A. Ajibewa, Kiarri N. Kershaw, J. J. Carr, James G. Terry, K. Gabriel, M. Carnethon, Mandy Wong, N. Allen

Czasopismo: American journal of preventive medicine

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Przewlekły stres wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych u osób w średnim wieku, ale pozytywne czynniki psychospołeczne i behawioralne mogą modyfikować to ryzyko.

Stres psychiczny jako czynnik rozwoju nadciśnienia i choroby wieńcowej

Typ badania:

Liczba cytowań: 232

Rok: 2001

Autorzy: T. Pickering

Czasopismo: Current Hypertension Reports

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny, taki jak trzęsienia ziemi, stres zawodowy czy negatywne emocje, może przyczyniać się do rozwoju nadciśnienia i choroby wieńcowej.

Streszczenie: Przewlekły stres psychiczny może mieć różne formy i pochodzić z otoczenia, relacji z otoczeniem lub wnętrza jednostki. Wykazano, że takie czynniki jak trzęsienia ziemi, stres zawodowy czy negatywny afekt mają niekorzystny wpływ na rozwój nadciśnienia i choroby wieńcowej. Szczególnie istotny jest tu komponent depresji.

Wpływ ostrego i przewlekłego stresu na zakrzepicę u osób zdrowych i pacjentów z CVD

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 46

Rok: 2020

Autorzy: L. Sandrini, A. Ieraci, P. Amadio, M. Zarà, S. Barbieri

Czasopismo: International Journal of Molecular Sciences

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Zarówno ostry, jak i przewlekły stres zwiększają ryzyko zakrzepicy u osób zdrowych i chorych na CVD, przy czym odpowiedź zależy od stanu zdrowia.

Serce pod wpływem stresu

Typ badania:

Liczba cytowań: 683

Rok: 2007

Autorzy: D. Brotman, S. Golden, I. Wittstein

Czasopismo: The Lancet

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres negatywnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy, może wywołać ostre incydenty i przyspieszać rozwój miażdżycy.

Jak stres psychiczny wpływa na funkcję śródbłonka

Typ badania:

Liczba cytowań: 125

Rok: 2011

Autorzy: N. Toda, Megumi Nakanishi-Toda

Czasopismo: Pflügers Archiv - European Journal of Physiology

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny upośledza funkcję śródbłonka, przyczyniając się do rozwoju poważnych chorób sercowo-naczyniowych; interwencje mogą zapobiegać tym zmianom.

Streszczenie: Stres psychiczny jest istotnym czynnikiem zaburzającym mechanizmy rozwoju zdarzeń sercowo-naczyniowych. Ostra ekspozycja na stres pogarsza funkcję śródbłonka, a przewlekły stres zawsze ją upośledza. Udział mają hormony stresu (glikokortykosteroidy, cytokiny prozapalne, endotelina-1), które prowadzą do spadku ekspresji i aktywności eNOS oraz wzrostu degradacji NO, a także nasilenia wazokonstrykcji. Zahamowanie produkcji kortyzolu i endoteliny-1 oraz zapobieganie nagromadzeniu mediatorów prozapalnych może przeciwdziałać tym zmianom.

Wpływ przewlekłego stresu psychologicznego na ryzyko chorób sercowo-naczyniowych: przegląd narracyjny

Typ badania: Przegląd literatury

Liczba cytowań: 5

Rok: 2024

Autorzy: Liam Z. Munir, E. F. du Toit

Czasopismo: Heart and Mind

Ranking czasopisma: 3

Główne wnioski: Przewlekły stres psychologiczny zwiększa ryzyko CVD poprzez sprzyjanie miażdżycy, otyłości, cukrzycy typu 2 oraz podwyższeniu poziomu LDL.

Streszczenie: Choroby sercowo-naczyniowe to wiodąca przyczyna zgonów na świecie, a rozpoznanie czynników ryzyka jest kluczowe dla ograniczenia obciążenia społecznego. Stres psychologiczny wykazuje silny związek przyczynowy z CVD poprzez oddziaływanie na czynniki fizjologiczne i behawioralne. Przewlekły stres prowadzi do wydzielania glikokortykosteroidów (np. kortyzolu), nasila procesy zapalne i rozwój miażdżycy. Wpływa również na zachowania zdrowotne (zwiększa spożycie wysokotłuszczowych i wysokocukrowych pokarmów, ogranicza aktywność fizyczną), co sprzyja otyłości, cukrzycy typu 2 i hipercholesterolemii.

Połączenia mózg–serce w stresie i chorobach sercowo-naczyniowych: implikacje dla pacjenta kardiologicznego

Typ badania:

Liczba cytowań: 57

Rok: 2021

Autorzy: V. Vaccarino, Amit J. Shah, P. Mehta, B. Pearce, P. Raggi, J. Bremner, A. Quyyumi

Czasopismo: Atherosclerosis

Ranking czasopisma: 1

Główne wnioski: Stres psychiczny wpływa na wyniki kardiologiczne, a kobiety, osoby z wczesnym zawałem i narażone na negatywne czynniki psychospołeczne są bardziej zagrożone.